775 Sayılı Gecekondu Kanunu 18. Maddesi Kapsamında Yıkım Kararı ve AYM İptal Kararı

775 sayılı Gecekondu Kanunu, bireylerin barınma haklarını dikkate alarak ıslah ve tasfiyesi gereken gecekonduların yıktırılmasını belli koşullara bağlamaktadır. Kanun’un belirtilen amaç ve kapsamına uygun şekilde gecekonduların ıslahı, tasfiyesi ve yeniden gecekondu yapımının önlenmesi bağlamında idareye 18. maddede yıkım yetkisi verilmiştir. Anılan hükmün ilk hâlindeki düzenleme, aynen şöyle idi :

“Bu kanunun yürürlüğe girdiği tarihten sonra, belediye sınırları içinde veya dışında, belediyelere, Hazineye, özel idarelere, katma bütçeli dairelere ait arazi ve arsalarda veya Devletin hüküm ve tasarrufu altında bulunan yer- lerde yapılacak, daimi veya geçici bütün izinsiz yapılar, inşa sırasında olsun veya iskan edilmiş bulunsun, hiçbir karar alınmasına lüzum kalmaksızın, belediye veya Devlet zabıtası tarafından derhal yıktırılır.”

Anayasa Mahkemesi’nin 22 Şubat 2024 tarihli kararında 775 sayılı Gecekondu Kanunu’nun 18. maddesinin 1. fıkrasının “hiçbir karar alınmasına lüzum kalmaksızın, belediye veya Devlet zabıtası tarafından derhal yıktırılır” ibaresi, iptal edilmiştir.Buna göre, Kanun kapsamında oluşabilecek herhangi bir hukukî boşluğun önüne geçilmesi için iptal hükmünün Resmî Gazete’de yayımlandığı tarihten dokuz ay sonra yürürlüğe gireceği kararlaştırılmıştır. Anılan iptal kararı, Resmî Gazete’de 3 Nisan 2024 tarihinde yayımlanmıştır. Daha sonra 12 Aralık 2024 tarih ve 32750 sayılı Resmî Gazete’de 7534 sayılı Köy Kanunu ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun’un 2’nci maddesi ile 775 sayılı Gecekondu Kanunu’nda yıkım yetkisini içeren 18. maddesinin 1. ve 2. fıkrasında değişiklik yapılmıştır. Söz konusu değişiklik aynen şöyledir:

“Bu Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten sonra, belediye sınırları içinde veya dışında, belediyelere, Hazineye, özel idarelere, özel bütçeli dairelere ait arazi ve arsalarda veya Devletin hüküm ve tasarrufu altında bulunan yerlerde yapılacak, daimi veya geçici bütün izinsiz yapılar ve varsa çevrele- yen tel örgü, çit, duvar gibi yapılar da dâhil inşa sırasında olsun veya iskan edilmiş bulunsun, Toplu Konut İdaresi Başkanlığı, belediyeler veya il özel idarelerince yıkım kararı alınır. Alınan karar 7 gün içerisinde belediye veya idarelerce ilgililerine iadeli taahhütlü olarak tebliğ edilir. Tebliğ edilemedi- ği durumlarda, yıkım kararının bir örneği yıkımı yapılacak yapıya asılır ve ilgili muhtarlığa bir örneği bırakılır. Bu tarih, kararın tebliğ tarihi yerine geçer. Tebliğ tarihinden 15 gün sonra belediye veya il özel idaresi tarafından derhal yıktırılır. Devlet ormanları hakkında 31/8/1956 tarihli ve 6831 sayılı Orman Kanunu hükümleri saklıdır.

... Mülkiye amirleri, izinsiz yapıların yıkım güvenliğinin sağlanması konusunda yükümlüdürler”.

775 sayılı Kanun’daki yıkım yetkisinin ilk hâli, yıkıma itiraz edememe veya yıkımdan haberdar olamama bakımından ciddi endişelere yol açmıştır. Bu endişelere cevaben Anayasa Mahkemesi, söz konusu hükmü gözden geçirerek yukarıda yer verilen gerekçeler çerçevesinde iptal etmiştir.

775 sayılı Kanun’un 18. maddesinin yeni hâlinin gerekçesi, 7534 sayılı Kanun’un genel gerekçesinde şöyle belirtilmektedir: “775 sayılı Gecekondu Kanununda Anayasa Mahkemesi kararına istinaden düzenleme yapılarak idare tarafından yapının yıkılmasına ilişkin bir işlem tesis edilmesi ve ilgilinin hakkında tesis edilen işlemin içeriğinden haberdar edilmesi suretiyle dava açma hakkının korunması amaçlanmaktadır”. Benzer şekilde 775 sayılı Kanun’un 18. maddesindeki yıkım yetkisini yeniden düzenleyen 7534 sayılı Kanun’un 2. maddesinin gerekçesinde, AYM’nin iptal kararının gerekçesine uygun olarak madde ile ilgili idare tarafından yapının yıkılmasına ilişkin bir işlem tesis edilmesi ve ilgilinin işlemin içeriğinden haberdar edilmesi suretiyle bu işleme karşı kullanabileceği dava açma hakkının korunması yönünde düzenleme yapıldığı belirtilmektedir.

Söz konusu yıkım kararı 20.07.1966 tarih ve 775 sayılı Kanun’a dayanmakta olup, 30 Temmuz 1966 tarihinde Resmî Gazete’de yayımlandığı günden beri yürürlükte idi. 775 sayılı Kanun’a göre yıkım yetkisinin kullanılabilmesi için yürürlük tarihi olan 30 Temmuz 1966 tarihinden sonra yapılmış olması gerekmekte idi. Ancak 15 Mayıs 1976 tarihinde yürürlüğe giren 1990 sayılı Gecekondu Ka- nununda Bazı Değişiklikler Yapılması Hakkında Kanun’un geçici 8. maddesinde, belediyeye ait olan veya mülkiyeti belediyeye geçmesi gereken arsa ve araziler üzerinde 01 Mart 1976 tarihinden önce yapıldığı tespit edilen gecekondular hakkında yıkım yetkisinin kullanılamayacağı öngörülmüştür.

Buna göre 775 sayılı Kanun’da yürürlükten önceki gecekondularda yıkım yönünden bağışıklık söz konusu iken yürürlükten sonrakiler bakımından hızlı bir yıkım yetkisi düzenlenmektedir.

Bu bağlamda 775 sayılı Gecekondu Kanunu 18.maddesi uyarınca yıkım yetkisi için karar alınması gerektiği ve bireylerin gecekondu dahi olsa mülkiyet haklarının ihlal edilmemesi amacıyla anılan kanun maddesi iptal edilmiştir. Yeni ve güncel haline yer verdiğimiz kanunun 18.maddesi için artık dava açma hakkının tanındığı söylenebilmektedir. Yıkım kararlarına karşı İdare Mahkemelerinde iptal davası açılabilmekte ve yürütmeyi durdurma talebi ile bu kararın icrası durdurulabilmektedir. Olası zararların önüne geçilmesini de önleyen bu değişiklik ile kişilerin mülkiyet haklarının bir nebze de olsa korunması amaçlanmıştır.